Naziv i značenje
Sam naziv nastao je znatno nakon knjige. U feničanskom gradu kojeg su Izraelci nazivali Gebal a Grci Biblos bila je razvijena proizvodnja papirusa, koji se onda prodavao po celom svetu. U to vreme nisu postojale knjige u današnjem smislu (tzv. kodeksi se pojavljuju krajem antike), nego su se svi spisi umotavali u rolne, koje su se onda nazivale po gradu “biblion” (što je deminutiv koji znači “knjižica”, “mali svitak”). Reč “biblia” zapravo je imenica u množini (srednji rod, nominativ) i znači “svici”. Naziv Biblija zapravo označava zbirku svitaka.
Izraelci su za Bibliju – a kod njih se radi o Starom zavetu – koristili dva naziva – Tora i Tanak. Tora (jevr. nauk ili učenje) je naziv za prvih pet biblijskih knjiga, odnosno Mojsijevo Petoknjižje. Vrlo često se taj naziv upotrebljava i za sve knjige Staroga zaveta, što se vidi i na nekim mestima kod apostola Pavla (Rim. 3,19). Ipak, Izraelci su naziv “Tora” koristili specifično za Petoknjižje, a ostale spise Staroga zaveta su nazivali “svedočanstvom” (Isaija 8,20) i delili ih na proroke (nebi’im) i spise (ketubim). Naziv “tanak” ustvari je skraćenica od tora, nebi’im i ketubim.
I novozavetni pisci koriste naziv “sveti spisi” (hiera grammata – v. 2. Tim. 3,15) misleći na celi Stari zavet (što je i u njihovo vreme zapravo cela Biblija). S obzirom da reč “gramma” ujedno znači i pismo, Biblija je dobila kod nas naziv Sveto Pismo. Izvorno, trebalo bi da glasi “sveta pisma”, ali s obzirom da se negde od 3-4. veka spisi uvezuju u današnji oblik (koji se tada zvao codex), na Bibliju se sve više gleda kao na spis, a ne na spise.
Značaj Biblije
Biblija se može tretirati kao dokument, kao knjiga i kao sveti spis. Upravo od našeg stava kako ćemo je tretirati zavisi i značenje koje ćemo u njoj pronaći. Ukoliko na Bibliju gledam kao na dokument (tj. zbirku dokumenata) onda u njoj nalazim svedočanstvo o vremenu i prostoru u kojem je nastala. Ako je Biblija za mene lepa književnost, onda u njoj tražim književne vrednosti i mogu da se zanosim njenim umetničkim ostvarenjem. Ukoliko gledam na Bibliju kao na Sveto pismo, onda je ona Reč koju Bog upućuje meni i svom narodu. U ovim tekstovima posmatraćemo Bibliju i kao dokument i kao knjigu i kao Reč.
- Biblija kao dokument
Biblija kao hronika jednog vremena i prostora najveći je sačuvani spis svog perioda. Ona govori pre svega o jednom narodu, Izraelu, i pruža popriličan materijal, a najčešće i jedini dostupni o istoriji Izraela, te pridonosi i razumevanju istorije drugih naroda tog vremena i prostora. Mnogi događaji iz istorije Asiraca, Vavilonaca, Egipćana i drugih naroda zabeleženi su samo u Bibliji, ali je iz života tih naroda prikazano samo ono što je bilo u vezi s istorijom Izraela. Iako je u savremenoj nauci došlo do oštre kritike Biblije kao istorijskog dokumenta, ona se u osnovi smatra knjigom koja je zadržala istorijsko jezgro, mada joj se pritom zamera da je “obogaćena” mitološkim motivima. Činjenica je da ne postoje strogi istorijski dokazi da je, na primer, Bog razdvojio Crveno more pred Mojsijem, jer se za tako nešto dokaz ne može tražiti. Nije moguće ni dokazivati da su Avram ili Mojsije postojali, nezavisno od biblijskih izveštaja, ali je prilično neutemeljeno ove ličnosti proglašavati potpunom fikcijom.
- Biblija kao književnost
Stari narodi svoje ideje o svetu i Bogu najčešće izražavaju kroz umetnička dela. Biblija jeste umetnost – s brojnim pripovetkama, raznolikom poezijom, dramom, i svime što odlikuje književnost. Ona je jedinstvena po svom književnom pristupu, naročito u poređenju s umetničkim delima iz njenog vremena. Njeni likovi nisu božanstva i heroji, nego ljudi od krvi i mesa, koji su nam bliski iako su od nas udaljeni hiljadama i kilometara i godina. I dok je sve do druge polovine XIX veka vladalo uverenje da književni likovi mogu biti samo kraljevi, božanstva i heroji, Biblija govori o običnim ljudima, stočarima i ratarima, neplemenitog porekla. Nema idealnih osoba – osim Boga – koji je prikazan na način neuobičajen u svoj dotadašnjoj književnosti i mitologiji. Ličnosti iz Biblije su prikazane kao pogrešivi ljudi, koji imaju i svoje pobede i poraze. Niko nije Supermen, nema crno-bele tehnike slikanja osoba, nema prikrivanja mana i nedostataka, ali ni cinizma ili sarkazma u razotkrivanju propusta. Za razliku od grčke književnosti Homera i Hesioda, biblijski prikaz je jednostavan i dubok – nema detaljisanja i komentarisanja, nema ni psiholoških raščlanjivanja i didaktičkih seansi, tako omiljenih nekim savremenim piscima. Sve je dato u kratkim potezima, kroz događaj i postupke i govore likova, pisac ne nameće svoj stav. Što se događa u srcu Josifa, kojeg ne prepoznaju njegova izdajnička braća nama postaje jasno tek kada pažljivije pročitamo opisani događaj. Biblijska poezija i dalje deluje savremeno, jer gaji načelo slobodnog stiha (bez rime), što je ujedno čini lakom za prevođenje. Njena misaonost i lepota izraza mogu se bez gotovo ikakvog gubitka razumeti na svim jezicima.
- Biblija kao Sveto pismo
Svetost je osnovno značenje religije uopšte. Sveti su ljudi, prostori, vreme, predmeti, a između ostalog i spisi. Pojam svetosti u biblijskom razumevanju znači da je nešto drugačije od ostaloga, izdvojeno i posvećeno Bogu. Da je Biblija sveta, to znači da je ona spis potpuno drugačiji od drugih – po svom poreklu i svojoj svrsi. Naziv “Sveto Pismo” najverovatnije potiče iz vremena nakon prevođenja Biblije na grčki, ali je Biblija oduvek bila za njezine čitaoce iznad svega sveti spis. Ona je temelj verovanja (jer govori ko je Bog, a ko smo mi) i življenja (jer nam samim ovim prikazom govori kakvi trebamo da budemo).